Sağlam çocuk izlemi, çocuk sağlığı ve hastalıkları ile ilgilenen pratisyen hekim, aile hekimi ve pediatristlerin temel hizmetlerinden en önemlisidir. Bu izlemin amacı, sağlıklı olmayı sürdürmek, ölümleri, hastalık ve sakatlıkları azaltmak ve önlemektir.

Bu amaca yönelik temel hizmetler:

1. Riskli durumların saptanması
2. Gebeliklerin düzenlenmesi
3. Ailenin çocuk bakımı için fiziksel, ruhsal ve sosyal konularda bilgilendirilmesi ve desteklenmesi
4. Sağlıklı ve doğal beslenmenin sağlanması
5. Büyüme ve gelişmenin izlenmesi
6. Aşıların uygulanması
7. Erken tanı için tarama testleri ve özel değerlendirmelerin yapılması

1.Riskli Durumların Belirlenmesi

Çocuğun sonraki yaşlarında ortaya çıkabilecek muhtemel hastalıklarla ilgili riskler, aşağıdaki sorular ile belirlenir:

• Yakın akrabalar arasında 3 yaşından önce görme yada işitme sorunu ortaya çıkan birey var mı?
• Yakın akrabalar arasında gelişimsel kalça displazisi olan birey var mı?
• Yakın akrabalar arasında yakın zamanda tüberküloz tedavisi görmüş yada görmekte olan var mı?
• Yakın akrabalar arasında 50 yaşından önce iskemik kalp hastalığı geçiren var mı?

Yukarıdaki durumlardan herhangi birinin varlığında o sorun ile ilgili çocuğun ayrıntılı değerlendirilmesi gerekir.

2.Gebeliklerin Düzenlenmesi

Doğum aralıkları iki yıldan fazla olan bebekler arasında ölümlerin daha az olduğunu bildirilmiştir. Bu nedenle çocuk sağlığı ile uğraşan kişiler bebekler en az iki yaşına gelmeden başka kardeşin doğmaması için aile ile iletişim kurmalıdır. Aileye doğum sonu dönemde doğurganlık ve gebelikten korunma ile ilgili bilgi verilmelidir.

3.Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi

Çocuğun yaşına uygun, ailenin özellik ve gereksinimlerine yönelik sağlık eğitimi görüşmelerde temel unsurlardandır. Diyaloglarda hasta ve hasta yakınlarının anlayabileceği tıbbi terminolojiden uzak bir dil kullanılmamalıdır. Sağlık eğitimindeki temel konular şunlardır;

• Bebek Bakımı
• Sigara içilmemesi
• Aile Planlaması
• Hastalık Bulguları
• Beslenme
• Vitamin Eklenmesi
• Diş Sağlığı
• Kazalar

4.Sağlıklı v eDoğal Beslenmenin Sağlanması

• Bebekler ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmelidir. Emzirme 2 yaşına kadar sürdürülmelidir.
• Ek besinlere bebek altı aylık olunca başlanmalıdır.
• Bir yaşından büyük çocuklar için dengeli beslenme listesinde; et ürünleri, süt ürünleri, sebze-meyve ve tahıllar mutlaka bulunmalıdır.
• Yemek porsiyonları yaşa göre değişmelidir.
• İlk 3 yaşta çiğneme ve yutma işlevleri gelişimini tamamlamamıştır. Bu sebeple besinler yumuşak bir şekilde verilmelidir.
• Fındık, fıstık, kabak ve ayçekirdeği gibi sert ve taneli besinler beş yaşından önce verilmemelidir.

5.Büyüme ve Gelişmenin İzlenmesi

Büyüme vücut hacminin ve kütlesinin artması olarak tanımlanır. Değerlendirmede kullanılan ölçütler şunlardır;

• Vücut Ağırlığı ve Ağırlık Artış Hızı
• Boy Uzunluğu ve Boy Uzama Hızı
• Baş Çevresi ve Artış Hızı
• Vücut Bölümlerinin Birbirine Oranları

Boy, kilo ve baş çevresi normal bir dağılım izler. Kontrollerde çocuğun kendi büyüme eğrisini izlediğini belirlemek gerekir. Buamaçla kontrollerde ölçümlerle saptanan değerler sağlıklı çocuklardan geliştirilmiş büyüme eğrileri üzerine işaretlenir. Gelişme biyolojik işlevlerin kazanılmasıdır. Dişlerin gelişimini, kemiklerin olgunlaşmasını (kemik yaşı tayini), noro-motor ( baş tutma, oturma, ayağa kalkma, yürüme, zeka düzeyi, psikososyal gelişme ) ve cinsel gelişmeyi içerir. Gelişmenin değerlendirilmesi için belirli yaşlarda ulaşılması gereken gelişme hedefleri kullanılır.

SAĞLAM ÇOCUK İZLEM PROGRAMI

• Muayene zamanları 2-4 gün, 1,2,3,4,5,6,9,12,15,18. aylar
• 2,3,4,5,6,8,10,12,14,16,18. yaşlar
• Kan basıncı ölçümü 3 yaş üzeri her muayenede
• Görme 4, 5, 6, 8, 12, 14. yaşlar
• İşitme 4, 5, 6, 12.yaşlar
• Kan sayımı 6 ay, 2, 5, 12. yaşlar
• Tam idrar testi 9 ay, 5, 12 yaşlar
• Dışkıda parazit 5 yaş
• Kolesterol Risk grubuna 3 yaş
• Diş taraması 3, 5, 12 yaşlar

6.Aşıların Uygulanması

Sağlık Bakanlığının ücretsiz olarak uyguladığı ülke koşullarına göre yapılması zorunlu olan ve çocukların olabildiğince erken aşılanmasını hedefleyen aşı programı mevcuttur.

Sağlık Bakanlığı Aşı Takvimi

7.TaramaTestleri

Henüz belirti vermeyen bir sağlık sorunun saptanması en etkin sağlık hizmetlerindendir. Tarama programları erken tanı için sistemli olarak uygulanan yaklaşımlardır.

• Hipotiroidi(2. Günden sonra topuktan alınan kanda TSH ve T4 ölçümü)
• Fenilketonüri (5-7.günlerde)
• Gelişimsel Kalça Displazisi ( yeni doğanda Ortolani ve Barlow testleri, USG ( <4ay ), radyografi ( >6ay ) )
• Görme Taramaları
• Duyma Taramaları
• Demir Eksikliği Anemisi Taraması ( 6.ay, 2-12yaş )
• PPDTesti ( 6-12ay, 2-16yaş )
• İdrar Yolu Enfeksiyonu Taraması ( 6-12ay, 2-16yaş )
• Kan Basıncı Ölçülmesi ( 3 yaşından itibaren yılda bir kez )
• Hiperlipidemi ( 2 yaşından itibaren yıllık değerlendirme )